https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Mâide-suresi/675/6-ayet-tefsiri

Mîsâk “yeminle pekiştirilerek verilen sağlam söz” demektir. Yüce Allah sûrenin ilk âyetinde müminlere hitap ederek akidlerini yerine getirmelerini emretmişti. Burada da onlara lutfettiği güç, şeref, ilim, din ve vatan gibi nimetlerini hatırlatarak onlardan verdikleri sözü yerine getirmelerini istemektedir. Buradaki “söz”den maksat, insanların yaratılmasından önce “elest bezmi” denilen mâna âlemindeki mecliste bütün ruhların Allah’a verdikleri söz olabileceği gibi (bu konuda bilgi için bk. A‘râf 7/172), müminlerin, Hz. Peygamber’e iman ederken veya Akabe ve Hudeybiye’de biat ederken Allah ve resulüne verdikleri söz de olabilir. Müminler Hz. Peygamber’e iman ve biat ederken tasada ve kıvançta, güçlükte ve kolaylıkta kısaca her durumda ona itaat edeceklerine dair sağlam söz vermişlerdi (krş. Hadîd 57/8; Bakara 2/285; Buhârî, “Ahkâm”, 43; Müslim, “İmâre”, 41, 42; ayrıca bk. Feth 48/10; Şevkânî, II, 24). Yüce Allah müminlere, verdikleri bu sözleri hatırlatarak onlardan sözlerini yerine getirmelerini istemektedir. Taberî ikinci görüşün âyetin bağlamına daha uygun olduğu kanaatindedir (VI, 140). Ayrıca âyetten, her müslümanın, kelime-i şehâdetle dile getirdiği iman ikrarının da onun Allah’a verdiği bir söz ve mîsak olduğu, bunun gereği olan kulluk ödevlerini yerine getirmek suretiyle bu sözünde durması gerektiği sonucu da çıkmaktadır.

Kaynak : Kur’an Yolu Tefsiri Cilt: 2 Sayfa: 227-228

غسل Bir şeyin üzerine su akıtarak ondan kirini, pasını gidermek demektir. إغْتِسَالٌ Bedeni yıkamaktır. Bu kökten gelen الغِسْلِينُ kelimesi, Cehennemde kafirlerin bedenlerinden akan sıvı/irindir. (Müfredat) Kuran’ı Kerim’de türevleriyle birlikte 4 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekilleri gusül, gasil, gassal ve gasilhanedir. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)

كعب Ayakla inciğin birleştiği yerde çıkık halde bulunan kemiktir. الكَعْبَة dörtgenlik noktasında o biçimde olan her evdir.   (Müfredat) Kuran’ı Kerim’de türevleriyle birlikte 4 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekilleri Kâbe ve mikaptır. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)

حَرَج kelimesinin aslı iki şeyin birleşmesidir. Bazen birleşen şeyler arasındaki darlık düşünülerek ‘dar yer’ için de kullanılmıştır. Günaha da حَرَجٌ denir.  (Müfredat) Kuran’ı Kerim’de 15 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan bir türevi bulunmamakla birlikte Kuran-ı Kerim’de 10’dan fazla geçmesi sebebiyle kitabın Arapça kelimeler sözlüğü bölümüne alınmıştır.(Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اِذَا قُمْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَاَيْدِيَكُمْ اِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُؤُ۫سِكُمْ وَاَرْجُلَكُمْ اِلَى الْكَعْبَيْنِۜ

يَٓا  nida harfidir.  اَيُّ, münada, nekre-i maksude olup damme üzere mebnidir. Nasb mahallindedir.  هَا  tenbih harfidir.  ٱلَّذِینَ  münadadan sıfat veya bedeldir.

İsm-i mevsûlun sılası  ءَامَنُوا۟ ’dur. Îrabtan mahalli yoktur.

ءَامَنُوا۟  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul  و’ı fail olup mahallen merfûdur.

اِذَا  şart manalı, cümleye muzâf olan, cezmetmeyen zaman zarfıdır.  إِذَا  şart ismi vuku bulma ihtimali kuvvetli veya kesin olan durumlar için gelir.  قُمْتُمْ  ile başlayan fiil cümlesi muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

قُمْتُمْ  sükun üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  تُمْ  fail olarak mahallen merfûdur.

اِلَى الصَّلٰوةِ  car mecruru  قُمْتُمْ  fiiline müteallıktır.

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir.  اغْسِلُوا  fiili  ن’un hazfıyla emir  fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

وُجُوهَكُمْ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur. Muttasıl zamir  كُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

اَيْدِيَكُمْ  kelimesi atıf harfi  وَ ’la  وُجُوهَكُمْ ’e matuftur.  اِلَى الْمَرَافِقِ  car mecruru  اغْسِلُوا  fiiline müteallıktır.

وَ  atıf harfidir.  امْسَحُوا  fiili  ن’un hazfıyla emir fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.  بِ  zaiddir.   رُؤُ۫سِكُمْ  mef’ûllun bih olup mahallen mansubtur. Muttasıl zamir  كُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

اَرْجُلَكُمْ  kelimesi atıf harfi  وَ ’la  وُجُوهَكُمْ ’e matuftur.  اِلَى الْكَعْبَيْنِ  car mecruru  اغْسِلُوا  fiiline müteallıktır.  الْكَعْبَيْنِ  kelimesi müsenna olduğu için  ي  ile mecrurdur.

 وَاِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُواۜ 

وَ  atıf harfidir.  اِنْ  şart harfi iki muzari fiili cezm eder.  كَانَ ’nin dahil olduğu isim cümlesi şart cümlesidir.

تُمْ  muttasıl zamiri  كان ’nin ismi olarak mahallen merfûdur.  جُنُبًا  kelimesi  كُنْتُمْ ’un haberi olup fetha ile mansubtur.

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir.  اطَّهَّرُوا  fiili  ن’un hazfıyla emir fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

اطَّهَّرُوا  fiili, sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir.  تَفَعَّلَ babındadır. Sülâsîsi  طهر ’dir. Bu bab fiile mutavaat, tekellüf, ittihaz, sayruret, tecennüb (sakınma) ve talep anlamları katar.

 وَاِنْ كُنْتُمْ مَرْضٰٓى اَوْ عَلٰى سَفَرٍ اَوْ جَٓاءَ اَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَٓائِطِ اَوْ لٰمَسْتُمُ النِّسَٓاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَٓاءً فَتَيَمَّمُوا صَع۪يداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَاَيْد۪يكُمْ مِنْهُۜ 

وَ  atıf harfidir.  اِنْ  şart harfi iki muzari fiili cezm eder.  كَانَ ’nin dahil olduğu isim cümlesi şart cümlesidir.

تُمْ  muttasıl zamiri  كان ’nin ismi olarak mahallen merfûdur.  مَرْضٰٓى  kelimesi  كُنْتُمْ ’un haberi olup elif üzere mukadder fetha ile mansubtur.

اَوْ  atıf harfidir.  عَلٰى سَفَرٍ  car mecruru  كُنْتُمْ ’un mahzuf ikinci haberine müteallıktır.

اَوْ  atıf harfidir.  جَٓاءَ  fetha üzere mebni mazi fiildir.  اَحَدٌ  fail olup lafzen merfûdur.  مِنْكُمْ  car mecruru  اَحَدٌ  kelimesinin mahzuf sıfatına müteallıktır.  مِنَ الْغَٓائِطِ  car mecruru  جَٓاءَ   fiiline müteallıktır.

اَوْ  atıf harfidir.  لٰمَسْتُمُ  sükun üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  تُمُ  fail olarak mahallen merfûdur.  النِّسَٓاءَ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur.

فَ  atıf harfidir.  لَمْ  muzariyi cezm ederek manasını olumsuz maziye çeviren harftir.  تَجِدُوا  fiili,  نَ ’un hazfiyle meczum muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olarak mahallen merfûdur.  مَٓاءً  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur.

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir.  تَيَمَّمُوا  fiili  نَ ’un hazfiyle mebni emir fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

صَع۪يدًا  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur.  طَيِّبًا  kelimesi  صَع۪يدًا ’in sıfatıdır.

فَ  atıf  harfidir.  امْسَحُوا  fiili  نَ ’un hazfiyle mebni emir fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

بِوُجُوهِكُمْ  car mecruru  امْسَحُوا  fiiline müteallıktır. Muttasıl zamir  كُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

اَيْد۪يكُمْ  atıf harfi  وَ ’la  بِوُجُوهِكُمْ’e matuftur.  اَيْد۪يكُمْ  kelimesi  ي  üzere mukadder kesra ile mecrurdur.  مِنْهُ  car mecruru  امْسَحُوا  fiiline müteallıktır.

تَيَمَّمُوا  fiili, sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir.  تَفَعَّلَ babındadır. Sülâsîsi  يمم ’dir. Bu bab fiile mutavaat, tekellüf, ittihaz, sayruret, tecennüb (sakınma) ve talep anlamları katar.

مَا يُر۪يدُ اللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ 

مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  يُر۪يدُ  merfû muzari fiildir.  اللّٰهُ  lafza-i celâli, fail olup lafzen merfûdur.

لِ  harfi,  يَجْعَلَ  fiilini gizli  اَنْ ’le nasb ederek manasını sebep bildiren masdara çeviren cer harfidir.

اَنْ  ve masdar-ı müevvel,  لِ  harf-i ceriyle birlikte  يُر۪يدُ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubtur.

عَلَيْكُمْ  car mecruru  حَرَجٍ  kelimesinin mahzuf haline müteallıktır.  مِنْ  harf-i ceri zaiddir. حَرَجٍ  lafzen mecrur olup  يَجْعَلَ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubtur. 

وَلٰكِنْ يُر۪يدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

وَ  atıf,  لٰكِنْ  istidrak harfidir.  يُر۪يدُ  merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هُو ’dir.  لكنَّ ,لٰكِنْ’den hafifletilmiş  istidrak harfidir.  لٰكِنْ  ve  لكنَّ  arasında îrab açısından şöyle bir farklılık vardır:  لكنَّ ’den sonra gelen isim cümlesinin mübtedası konumunda bulunan kelime mansub,  لٰكِنْ ’den sonra gelen isim cümlesinin mübtedası konumunda bulunan kelime ise merfû olur. (Abdullah Hacibekiroğlu, Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler Doktora Tezi) 

لِ  harfi,  يُطَهِّرَكُمْ  fiilini gizli  اَنْ ’le nasb ederek manasını sebep bildiren masdara çeviren cer harfidir. Muttasıl zamir  كُمْ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

اَنْ ve masdar-ı müevvel,  لِ  harf-i ceriyle birlikte  يُر۪يدُ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubtur.  لِيُتِمَّ  kelimesi atıf harfi  وَ ’la  لِيُطَهِّرَكُمْ’a matuftur.

لِ  harfi,  يُتِمَّ  fiilini gizli  اَنْ ’le nasb ederek manasını sebep bildiren masdara çeviren cer harfidir.  يُتِمَّ  mansub muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هُو ’dir. 

نِعْمَتَهُ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur. Muttasıl zamir  هُ  muzâfun ileyh olarak mahallen mansubtur.

عَلَيْكُمْ  car mecruru  يُتِمَّ  filine müteallıktır.

اَنْ  ve masdar-ı müevvel,  لِ  harf-i ceriyle birlikte  يُر۪يدُ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubtur.

لَعَلَّ  terecci harfidir. Vukuu mümkün durumlarda kullanılır. İsim cümlesinin önüne gelir.  إنّ  gibi ismini nasb haberini ref eder.

كُمْ  muttasıl zamiri,  لَعَلَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubtur.  تَشْكُرُونَ  fiili  لَعَلَّ ’nin haberi olarak mahallen merfûdur.

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اِذَا قُمْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَاَيْدِيَكُمْ اِلَى الْمَرَافِقِ وَامْسَحُوا بِرُؤُ۫سِكُمْ وَاَرْجُلَكُمْ اِلَى الْكَعْبَيْنِۜ

Ayet istînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Nida üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Nidanın cevabı şart üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Münada olan has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ ’de tevcih sanatı vardır. İman edenlerin ism-i mevsûlle ifade edilmesi sonraki konuya dikkatleri çekmek içindir. Mevsûlün sılası  اٰمَنُٓوا, müspet mazi fiil cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا  şeklindeki nida üslubu Kur’an-ı Kerim’de iman edenlere önemli bir konunun bildirileceğini haber verir. Bu üslup tekit türlerini barındırmaktadır. 

Bazı salihler Allah Teâlâ’nın, ايَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا  [Ey iman edenler]  sözünü işitince sanki Allah’ın nidasını işitmiş gibi لبيك وسعديك “Emret Allah'ım, emrine âmâdeyim.” der. Böyle söylemek Kur’an’ın edebidir.

Yüce Allah, يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا  hitabıyla Kur’an’ın 88 yerinde müminlere hitap etmiştir. Muhataplara “Ey müminler!” diye seslenilmesi, onlara, bu iman sahibinin Allah’ın emirlerine güzel bir şekilde sarılması ve itaat etmesi, yasaklarından da sakınması gerektiğini hatırlatır. (Safvetü’t Tefasir)

Muzâfun ileyh olan şart cümlesi olan  قُمْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ,  müspet mazi fiil sıygasında, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

اِذَا قُمْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ  [namaza kalktığınızda] ifadesi namaza niyet ettiğinizde manasındadır. Çünkü  قِيام  Arap kelamında bir eyleme başlama anlamında kullanılır. Burada  قِيام  fiili  اِلَى  harf-i ceri ile geçişli yapılması sebebiyle “namaza niyet ettiğinizde” anlamında tazmin içindir. (Âşûr)

Bundan önceki ayetlerde İslam’ın dünyevî hükümleri açıklanmıştı; burada ise dinî hükümler beyan ediliyor. اِذَا قُمْتُمْ اِلَى الصَّلٰوةِ [Namaza kalktığınız zaman] ifadesi,

“Kur’an okumak istediğin zaman o kovulmuş şeytandan Allah'a sığın.’ (Nahl Suresi, 98) ayeti kabilindendir. Kesin bir irade, fiilin meydana gelmesinin sebebidir. Sebebin ismini müsebbebe (neticeye,sonuca) vermek ise meşhur olan bir mecazdır. Bu ifade şekli şu iki noktaya dikkat çeker:

1. Namaz kılmak için acele etmek ve bu iradeyi terk etmemek,
2. Namaz kılmaya niyet etmek.

Buna göre, namazın şartlarından biri olan kasıt (niyet), diğer bir şartı olan abdest yerine ifade edilmiştir.Bu ayet-i kerimenin zahirine göre namaz kılmaya kalkan herkese abdest almak vâciptir. Çünkü bu emir, kesin olarak vücûb içindir. Ancak icma bunun hilafınadır; abdestli olanın abdest alması vacip değildir. Ayetteki emri, abdestli olanlar için mendup anlamında anlamak da geçerli değildir. Tek geçerli olan, bu hitabın abdestsizlere mahsus olmasıdır. Buradaki durum ona delalet eder. Nitekim abdestin yerine geçen teyemmüm içinde abdestsiz olmak şarttır. (Ebüssuûd - Kurtubi - Âşûr)

Şartın cevabı  فَ  karînesiyle gelen  فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ  cümlesi, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.

اِلَى الْمَرَافِقِ  cer mecrurda  اِلَى  (oraya kadar) harfi,  مع (onunla) anlamındadır.

(Ebüssuûd)

وَ ’la makabline atfedilen müteakip cümle …وَامْسَحُوا بِرُؤُ۫سِكُمْ  de emir üslubunda talebî inşâî isnaddır. 

Emir üslubunda gelen bu iki cümle vaz edildiği anlamın dışında irşad kastı taşıdığı için mecâz-ı mürsel mürekkebtir. Emir, doğru yolu göstermek ve nasihat amacıyla gelebilir. 

Abdest alırken bütün yıkanacak uzuvların sayılması taksim sanatıdır.

وُجُوهَكُمْ - اَيْدِيَكُمْ - الْمَرَافِقِ - بِرُؤُ۫سِكُمْ - اَرْجُلَكُمْ  kelimeleri arasında  mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

وَاَرْجُلَكُمْ اِلَى الْكَعْبَيْنِ [topuklara kadar] kavlinin gaye manasına gelen,  اِلَى  yani “....a kadar” edatıyla getirilmiş olmasının nedeni, herhangi bir kimse bundan çıplak ayakların da meshedilebileceği zannına kapılmasın diye böyle bir yanlışı ortadan kaldırmak içindir. Çünkü şeriat açısından ayakların meshi değil, yıkanması öngörülmüştür. (Nesefi, Medarik Tefsiri)

وَاِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُواۜ 

وَ atıftır. Cümle şart üslubunda talebî inşâî isnaddır. Şart cümlesi  كُنْتُمْ جُنُبًا, faide-i haber ibtidaî kelam olan isim cümlesidir. 

Rabıta harfi  فَ  ile gelen cevap cümlesi emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.

وَاِنْ كُنْتُمْ جُنُبًا فَاطَّهَّرُوا [Eğer cünüp iseniz temizlenin] ifadesi, büyük taharet (boy abdesti) emrinin, büyük abdestsizlik (cünüplük) şartına bağlanması, küçük taharet (abdest) emrinin de, küçük abdestsizlik şartına bağlı olduğuna işarettir. (Ebüssuûd)

وَاِنْ كُنْتُمْ مَرْضٰٓى اَوْ عَلٰى سَفَرٍ اَوْ جَٓاءَ اَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَٓائِطِ اَوْ لٰمَسْتُمُ النِّسَٓاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَٓاءً فَتَيَمَّمُوا صَع۪يداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَاَيْد۪يكُمْ مِنْهُۜ

Cümle  وَ ’la makabline atfedilmiştir. Cümle şart üslubunda talebî inşâî isnaddır. Şart cümlesi   …كُنْتُمْ مَرْضٰٓى , faide-i haber ibtidaî kelam olan isim cümlesidir.

وَاِنْ كُنْتُمْ مَرْضٰٓى  [Eğer hasta iseniz] ifadesinde hastalıktan murad, su kullanılması halinde ağırlaşan veya ölüme sebep olmasından korkulan hastalıktır. (Ebüssuûd)

كُنْتُمْ ,عَلٰى سَفَرٍ ’un mahzuf ikinci haberine müteallıktır.  اَوْ  atıf harfiyle şart cümlesine atfedilen  جَٓاءَ اَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَٓائِطِ  ve  لٰمَسْتُمُ النِّسَٓاءَ  cümleleri, müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Ayette geçen  الْغَٓائِطِ  kelimesi, insanın tuvalet ihtiyacını rahat bir şekilde giderdiği yer demektir. Bu kelime burada kinaye olarak bu manada kullanılmıştır.

(Nesefi, Medarik Tefsiri)

Menfi muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelam olan  فَلَمْ تَجِدُوا مَٓاءً  cümlesi makabline  فَ  ile atfedilmiştir

Rabıta harfi  فَ  ile gelen cevap cümlesi  فَتَيَمَّمُوا صَع۪يدًا طَيِّبًا, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır. Aynı üslubtaki  فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ  cümlesi, cevap cümlesine matuftur.

لٰمَسْتُمُ النِّسَٓاءَ  ifadesi cinsel birliktelikten kinayedir. 

بِوُجُوهِكُمْ - اَيْد۪يكُمْ  kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı,  وُجُوهِكُمْ - اَيْد۪يكُمْ  kelimelerinin tekrarında reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatı vardır.

مَا يُر۪يدُ اللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلٰكِنْ يُر۪يدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَلِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

İstînâfiyye olarak fasılla gelen cümle menfi muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Müsnedün ileyhin bütün esma-i hüsnayı ve celâl sıfatları bünyesinde toplayan Allah ismiyle marife oluşu, kalplere korku salmak ve itaate teşvik içindir. 

Ayette mütekellim Allah Teâlâ’dır. Dolayısıyla lafza-i celâl’de tecrîd sanatı vardır. 

لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ  cümlesine dâhil olan لِ, cümleyi gizli bir أن’le sebep bildiren masdara çevirmiştir. Masdar-ı müevvel, cer mahallinde يُر۪يدُ fiiline müteallıktır. Faide-i  haber ibtidaî kelamdır. 

حَرَجٍ; Sıkıntı ve zorluk demektir.  الحرجة; birbirine dolanmış ağaçlıklı arazi demektir. Cemisi  حرجٌ’dur. Burada  حرجٌ  kelimesi menfi olarak gelmiştir. Sefer veya hastalık durumunda su ile temizlenmek zorunluluğu hissi zorluk, suyun bulunmaması, sefer veya bir zarar ihtimali dolayısıyla suyu kullanamama gibi haller namazın kılınmasına engel kılınmamıştır. Çünkü insanlar namazı sever ve namazla ferahlarlar. (Âşûr)

وَ  atıf, لكنَّ  لٰكِنْ’den hafifletilmiş  istidrak harfidir.  Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

لِيُطَهِّرَكُمْ  cümlesine dâhil olan  لِ, cümleyi gizli  أن ’le sebep bildiren masdara çevirmiştir. Masdar-ı müevvel, cer mahallinde  يُر۪يدُ  fiiline müteallıktır. Faide-i  haber ibtidaî kelamdır. İkinci masdar-ı müevvel birinciye tezâyüf sebebiyle atfedilmiştir.

يُر۪يدُ - مَا يُر۪يدُ  kelimeleri arasında tıbâk-ı selb sanatı vardır.

امْسَحُوا - لِيُطَهِّرَكُمْ - اغْسِلُوا  kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

مَا يُر۪يدُ اللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ [Allah size zorluk çıkarmak istemez.] ifadesi, teyemmüme ruhsat verilmesinin sebebidir. Buradaki iradenin nefyi, fiilin nefyinden kinayedir. Çünkü bir fiili yapmak isteyen kişinin iradesinin önünde hiçbir engel duramaz.

(Âşûr)

لِيَجْعَلَ  deki  لامٌ; mahzuf masdara dâhil olan  لامٌ’dır. Çoğunlukla irade ve emir fiilerinden sonra gelir. Tercih edilen görüş zaid olmasıdır. (Âşûr)

Ayetin son cümlesi ta’lîliye olarak fasılla gelmiştir. Fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittsâldir.

لَعَلَّ, terecci harfidir. Vukuu mümkün durumlarda kullanılır.  ان  gibi ismini nasb, haberini ref eder.  لَعَلَّ ’nin haberinin muzari fiil olarak gelmesi hükmü takviye, hudûs ve teceddüt ifade etmektedir. “Umulur ki” anlamında olan bu harf, Allah Teâlâ’ya isnad edildiğinde “...olsun diye, ...olması için” şeklinde tercüme edilir.

لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ  ifadesi; “Umulur ki sadece O’na şükredersiniz.” demektir. Şükür, mecaz  yoluyla nimeti tamamlamanın sebebi kılınmıştır. Recâ sıygası, yapmaya teşvik ve vukuunun yakın olduğunu ortaya koymak için emir manasında kullanılmıştır. (Âşûr)