“Kızlar” diye çevirdiğimiz kelime âyet metninde nisâ (kadınlar) şeklinde geçmekle birlikte bundan kız çocukların kastedildiği açıktır. Erkek çocuklar öldürüldüğü ve dolayısıyla yetişmiş adam olma imkânını kaybettikleri için onlar ebnâ (oğullar) kelimesiyle anılırken kız çocukları sağ bırakılmaları sayesinde yetişip kadın olabildikleri için olacakları duruma itibar edilerek onlar da “nisâ” kelimesiyle anılmıştır. 

Sihirbazlara karşı savurduğu tehditlerin, onları inanç ve kararlarından döndüremediğini gören Firavun, bu durum karşısında muhtemelen Mûsâ’yı serbest bırakmak istedi (Râzî, XIV, 210) veya danışmanlarıyla bundan sonra izlenmesi gereken tutumu görüştü. Çevresindekiler, onun gelişmelerden etkilenerek Mûsâ’yı serbest bırakacağını düşündükleri ve belki de sonuçta kendi konumlarının sarsılmasından kaygı duydukları için, Mûsâ ve ona inanan İsrâiloğulları’yla Kıptîler’in, ülkede fesat çıkaracaklarını yani halkı eski dinlerinden döndüreceklerini, Firavun’un kendisini de tanrılarını da reddedeceklerini belirterek, sihirbazları cezalandırırken onları serbest bırakmanın yanlış olacağı, şu halde onları da etkisiz hale getirmesi gerektiği hususunda onu uyardılar. Çünkü, âyette de ifade buyurulduğu üzere, o dönemde Mısırlılar çok tanrılı bir inanca sahip idiler; Firavun da tanrının oğlu sayılıyordu. Mûsâ’nın serbest bırakılması ise hem Firavun’un bu itibarının sarsılmasına hem de mevcut dinlerinden kopmalar olmasına yol açacaktı. Buna rağmen danışmanların Mûsâ hakkındaki önerilerinin Firavun tarafından benimsenmemesi ilgi çekicidir. Öyle görünüyor ki o, Mûsâ’nın gösterdiği mûcizeden son derece etkilenmiş, şahsı adına kaygı ve korkuya kapılmıştır. Bununla birlikte görünüşte Mûsâ’dan korkmadığını ve onu ciddiye almadığını göstermek için (Râzî, XIV, 212) hapsetmek veya başka türlü bir işleme tâbi tutmak yerine, onun tarafına geçecek olanların erkek çocuklarını öldürmeyi düşündüğünü açıkladı. Bu suretle hem onları sürekli bir tehdit altında bulunduracak hem de sayılarının artmasını önleyecekti. Firavun, “Elbette biz onları ezecek güçteyiz” şeklindeki açıklamasıyla, esasen Mûsâ olayının kendisi için önemli bir mesele teşkil etmediğini, kimsenin endişeye kapılmasına da mahal olmadığını belirtmek istiyordu (İbn Atıyye, VII, 138).

Kaynak : Kur’an Yolu Tefsiri Cilt: 2 Sayfa: 572–573

وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ اَتَذَرُ مُوسٰى وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْاَرْضِ وَيَذَرَكَ وَاٰلِهَتَكَۜ

Fiil cümlesidir.  قَالَ  fetha üzere mebni mazi fiildir.  الْمَلَأُ  fail olup lafzen merfûdur.

مِنْ قَوْمِ  car mecruru  الْمَلَأُ’nun mahzuf haline müteallıktır.

  فِرْعَوْنَ  muzâfun ileyh olup gayri munsarif olduğu için cer alameti fethadır. Çünkü kendisinde hem alemlik (özel isim olma vasfı) ve hem de ucmelik vasfı (yani Arapça olmama vasfı) bulunmaktadır.

Gayri munsarif isimler: Kesra (esre) ve tenvini alamayan isimlerdir. Gayri munsarif isimler esre yerine fetha alırlar. Yani bu isimler ref halinde damme, nasb halinde fetha, cer halinde yine fetha alırlar.

Gayri munsarife “memnu’un mine’s-sarf (اَلْمَمْنُوعُ مِنَ الصَّرفِ)” da denir.

Arapçada kullanılmakla birlikte arapça kökenli olmayan alem (özel) isimler (Yer, ülke, kişi adları vb. gibi isimler) de gayri munsarif kısma girer. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

Mekulü’l-kavli,  اَتَذَرُ مُوسٰى وَقَوْمَهُ ’dir.  قَالَ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubtur.

Hemze istifham harfidir.  تَذَرُ  merfû muzari fiildir. Fail ise müstetir zamir  أنت’dir.

مُوسٰى  mef’ûlun bih olup elif üzere mukadder fetha ile mansubtur. Gayri munsariftir. 

قَوْمَهُ  atıf harfi  وَ ’la  مُوسٰى ‘ya matuftur. Muttasıl zamir  هُ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

لِ  harfi,  يُفْسِدُوا  fiilini gizli  اَنْ ’le nasb ederek manasını sebep bildiren masdara çeviren cer harfidir.

اَنْ  ve masdar-ı müevvel,  لِ  harf-i ceriyle birlikte  تَذَرُ  fiiline müteallıktır.  يُفْسِدُوا  fiili,  نَ’un hazfıyla mansub muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

فِي الْاَرْضِ  car mecruru  يُفْسِدُوا  fiiline müteallıktır. 

اَنْ  harfi 6 yerde gizli olarak gelebilir: 1) Harf-i cer olan (حَتّٰٓى)’dan sonra, 2) Atıf olan اَوْ ’den sonra, 3) Lam-ı cuhûddan sonra, 4) Lam-ı ta’lilden (sebep bildiren لِ) sonra, 5) Vav-ı maiyye (وَ)’ den sonra, 6) Sebep fe (فَ)’sinden sonra. Burada harf-i cerden sonra geldiği için gizlenmiştir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

يَذَرَكَ  fiili atıf harfi  وَ ‘la يُفْسِدُوا  fiiline matuftur. Veya vav-ı maiyye olması da caizdir.

يَذَرَكَ  mansub muzari fiildir.  Faili müstetir olup takdiri  هو ’dir.

Muttasıl zamir  كَ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

اٰلِهَتَكَ  kelimesi atıf harfi  وَ ‘la  يَذَرَكَ ‘deki muhatap zamirine matuftur. Muttasıl zamir  كَ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.  

قَالَ سَنُقَتِّلُ اَبْنَٓاءَهُمْ وَنَسْتَحْـي۪ نِسَٓاءَهُمْۚ 

Fiil cümlesidir.  قَالَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هو ’dir.

Mekulü’l-kavli,  سَنُقَتِّلُ’dir.  قَالَ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubtur.

سَنُقَتِّلُ  fiilinin başındaki  سَ  harfi tekid ifade eden istikbal harfidir. Merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  نحن ’dur.

اَبْنَٓاءَهُمْ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur. Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

وَ  atıf harfidir.  نَسْتَحْـي۪  fiili  ي  üzere mukadder damme ile merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  نحن ’dur.

نِسَٓاءَهُمْ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur. Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

Cemi kıllet kipi ile gelen  اَبْنَٓاءَ  kelimesi yirmi iki ayette, cemi müzekker salim kipi ile gelen  بَنُونَ  kelimesi de yetmiş üç ayette bulunmaktadır. (Abdurrahman Güney, Arap Dili Ve Belâgatı Açısından Kur’an’da Sözcüklerin Çoğul Halleri)

سَنُقَتِّلُ  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. 

Tef’il babındandır. Sülâsîsi  قتل’dir.

Bu bab fiile çokluk (fiilin, failin veya mef'ûlun çokluğu), bir tarafa yönelme, mef'ûlü herhangi bir vasfa nispet etmek, gidermek, bir terkibi kısaltmak, eylemin belli bir zaman diliminde meydana gelmesi, özneyi fiilin türediği şeye benzetmek, sayruret, isimden fiil türetmek, hazır olmak, bir şeyin aralıklarla tekrarlanması manalarını katar.  

نَسْتَحْـي۪  fiili sülâsî mücerrede üç harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil istif’âl babındadır. Sülâsîsi  حيي ’dir.

Bu bab fiile talep, tehavvül, vicdan, mutavaat, ittihaz ve itikat gibi anlamları katar.

 وَاِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ

İsim cümlesidir.  وَ  haliyyedir.  اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.

نَا  mütekellim zamiri  اِنَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubtur.

فَوْقَ  mekân zarfı,  قَاهِرُونَ ‘ye müteallıktır. Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. 

قَاهِرُونَ  kelimesi  اِنَّ ’nin  haberi olup ref alameti  وَ ’dır. Cemi müzekker kelimeler harfle îrablanır.

قَاهِرُونَ  kelimesi sülâsî mücerred olan  قهر  fiilinin ism-i failidir. 

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ اَتَذَرُ مُوسٰى وَقَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْاَرْضِ وَيَذَرَكَ وَاٰلِهَتَكَۜ

وَ  istînâfiyyedir. Cümle mazi fiil sıygasında, faide-i haber ibtidâi kelamdır.

قَالَ  fiilinin mekulü’l-kavli olan … اَتَذَرُ مُوسٰى وَقَوْمَهُ  cümlesi istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır. 

لِيُفْسِدُوا فِي الْاَرْضِ  cümlesine dahil olan  لِ, cümleyi gizli bir  أن ’le sebep bildiren masdara çevirmiştir. Masdar-ı müevvel, cer mahallinde  اَتَذَرُ  fiiline müteallıktır. Faide-i haber ibtidaî kelamdır. Aynı üsluptaki  وَيَذَرَكَ وَاٰلِهَتَكَ  cümlesi masdar-ı müevvele matuftur.

Mele’nin, Hz. Musa ve halkını serbest bırakmama sebeplerini sıraladığı sözlerinde taksim sanatı vardır.

يَذَرَكَ - تَذَرُ  fiilleri arasında iştikak cinası ve reddü'l-acüz ale's-sadr sanatları vardır. 

وَيَذَرَكَ  [seni terk etsin] ifadesi  لِيُفْسِدُوا  [bozgunculuk yapsınlar diye] ifadesine matuftur. Çünkü Firavun onları yanında tutmayıp bırakırsa ve bu, kendilerinin bozuculuk olduğunu iddia ettikleri sonuca ve onun, Firavun’u da ilahlarını da terk etmesine müncer olursa, o zaman Firavun, onları adeta ‘bu sebeple serbest bırakmış’ olacaktır. Ya da bu ifade, soruya  وَ  ile başlayarak verilmiş bir cevaptır. Nitekim soruya  ف  ile başlayan bir ifadeyle cevap verildiği gibi وَ  ile başlayan ifadeyle de cevap verilebilmektedir. (Keşşâf) 

Bilindiği gibi “Marife olarak zikir ve marife olarak tekrarda ikinci kişi öncekinin aynıdır.” kuralına göre, buradaki  اَلْمَلَأُ  kelimesinin 109. ayette zikri geçen  اَلْمَلأُ kelimesiyle aynı olmasıdır. O halde Musa’nın cezalandırılmasını isteyenler, daha önce Musa hakkında:  اِنَّ هٰذَا لَسَاحِرٌ عَل۪يمٌ “Muhakkak ki bu bilgili bir sihirdir.” diyerek ona sihir isnad edenlerdir. 

Burada “seni ve ilâhlarını” denilmesinde Firavun’un taptığı bir takım mabudlar varmış gibi anlaşılır. Bundan da eski Mısırlıların tanrı diye taptıkları bakara, güneş gibi ilâhlar hatıra gelebilir. Halbuki Firavun kendisinden üstün bir ilâh kabul etmiyor, “senin ilâhların” sözü senin taptığın, senin ibadet ettiğin mabudların demek değil, senin hoşlanıp, kabul ettiğin, tapılsın diye izin verdiğin mabudlar, anlamında kullanılmış demektir. (Elmalılı Hamdi Yazır)

وَيَذَرَكَ  ifadesi,  لِيُفْسِدُوا  ifadesine matuftur. Çünkü Firavun, Hz. Musa ve kavmini bırakıp, onlara mani olmayınca, bu onların hem Firavun’u hem de Firavun’un ilâhlarını bırakmaları neticesine götürür.  وَيَذَرَكَ  ifadesi, istifhama وَ  ile verilmiş bir cevaptır. Soruya  ف  ile verildiği gibi وَ  ile de cevap verilebilir. (Fahreddin er-Razi)

قَالَ سَنُقَتِّلُ اَبْنَٓاءَهُمْ وَنَسْتَحْـي۪ نِسَٓاءَهُمْۚ

Beyanî istînâf olarak fasılla gelen cümlede fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir. Cümle mazi fiil sıygasında, faide-i haber ibtidâi kelamdır.  قَالَ  fiilinin mekulü’l-kavli müspet  muzari fiil sıygasında faide-i haber talebî kelamdır. İstikbal harfi  سَ  cümleyi tekid etmiştir. 

Aynı üsluptaki  وَنَسْتَحْـي۪ نِسَٓاءَهُمْۚ  cümlesi mekulü’l-kavle matuftur.

Firavun aslında Musa’yı (a.s.) alt edemeyeceğini anladığı için kendisine sorulan soruyu ustaca başka bir yöne çekmiş ve eskiden olduğu gibi zulmüne devam edeceğini ifade ederek cevap vermekten kaçmıştır.(Hasan Uçar, Kur’an-ı Kerim’deki Anlamsal Bedî‘ Sanatları Doktora Tezi)

قَالَ  kelimesinin tekrarında reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatı vardır.

Kadınları, cariye olarak kullanmak veya ölen çocukları yüzünden acı çektiklerini görmek için canlı bırakıyorlar.  اَبْنَٓاءَ  hem erkek, hem kız çocuklar olabilir. Kız çocuklar için  نِسَٓاءَ  kelimesi kullanılmış. Büyüyünce  نِسَٓاءَ  olacakları için bu isimle anılmışlar. Buna kevn-i lâhik alakasıyla mecaz-ı mürsel denir.

سَنُقَتِّلُ - نَسْتَحْـي۪  kelimeleri arasında tıbak-ı îcab sanatı,  اَبْنَٓاءَ - نِسَٓاءَ  kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

Oğullarını taktîl ederiz (تَقْتِيل /taktîl; çok çok katletmek, sık sık öldürmek demektir ki قَتْل’den de  ذَبْح’den de daha kapsamlıdır. Daha önce yeni doğan oğlan çocukları boğazlatılıyordu. Bu defaki taktîl tehdidi ise bütün yetişmiş delikanlıları dahi herhangi bir suretle öldürtmek tehlikesini de içine almaktadır. (Müellif), kadınlarını da bırakırız. (Elmalılı Hamdi Yazır)

  وَاِنَّا فَوْقَهُمْ قَاهِرُونَ

Ayetin son cümlesi, sübut ifade eden isim cümlesi formunda gelmiştir.  وَ ‘ın dahil olduğu hal cümlesidir.  اِنَّ  ile tekid edilmiş, faide-i haber inkârî kelamdır. 

Car mecrur  فَوْقَهُمْ, önemine binaen amili olan  قَاهِرُونَ’ye  takdim edilmiştir.

İsim cümleleri sübut ifade eder. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Meâni İlmi)

“Hiç şüpheniz olmasın ki biz onların üstünde kahir hükümranlarız.” Yani onlara daha önce yaptığımız gibi, dilediğimizi yine de yaparız, merak etmeyin. Güya Firavun, bu son cümle ile mağlubiyet endişesini ve ezikliğini silmek ve adamlarına moral vermek istiyor. Fakat ne kadar dikkat çekicidir ki Musa hakkında hiçbir şey söylemiyor. Zira asadan öyle gözü yılmış, Musa’dan öyle korkmuş idi ki ona saldırmak şöyle dursun, ismini bile söylemekten çekiniyordu. Musa denildiği zaman yerden göğe ağzını açmış, kendisini yutmaya hazır bir ejderhanın üzerine atıldığı hayali zihninde canlanıyordu. Lakin bu korkusunu gizlemeye ve konuyu karıştırıp başka taraflara çekmeye çalışıyor ve cevabında güya Musa’nın ismini bile anmaya tenezzül etmiyormuş gibi görünerek şu fikri ima etmeye çalışıyordu: Musa’nın şahsen hiçbir önemi yoktur. (Elmalılı Hamdi Yazır)