Mekke’de müminler çeşitli baskı ve işkenceler görüyorlar, henüz savaş izni gelmediği için şiddete şiddetle mukabele edemiyorlar, bu durumu zaman zaman Rasûlullah’a arzederek savaşmak için izin istiyorlardı. Hicrete kadar bu izin gelmedi, müminlere namaz ve zekât emredildi. İmanların güçlenmesi, nefislerin terbiye edilmesi, Allah rızâsı için ölümü göze alacak bir ruh kemalinin oluşması beklendi. Hicretten sonra savaş (cihad) izni gelince de kısmen müminler ve daha ziyade münafıklar düşmanla savaştan korktular, “Keşke bu emir biraz daha sonra gelseydi” temennisinde bulundular. Tehlikeyi konuşmakla yaşamak bir değildir; asıl cesaret tehlikeyi yaşarken ortaya çıkar. Burada hem bu çelişkiye işaret edilmekte hem de bir başka üslûp içinde savaştan ve ölümden korkmanın, doğru düşünen ve iman şuuru içinde yaşayan bir müminin işi olmadığı hatırlatılmaktadır. Evet, bu korku düşünen bir müminin işi olmamalıdır; zira âhiret mükâfatı yanında gelip geçici olan dünya nimetleri –çok da olsa– azdır. Dünyada az yaşayan, fakat Allah rızâsını kazananlar âhirette ebedî saadete nâil olacaklar, dünyada çok yaşayan, dünya nimetlerinden çokça istifade eden, fakat Allah rızâsını kazanamayanlar ise âhirette daha önemli ve büyük nimetlerden mahrum kalacaklardır. Hâsılı kimseye haksızlık edilmeyecek, herkes ettiğinin karşılığını görecektir.

Kaynak : Kur’ân Yolu Tefsiri Cilt: 2 Sayfa: 97-98

Görmedin mi o kimseleri ki onlara şöyle denildi: Ellerinizi çekin ve namazı tam olarak yerine getirin ve zekatı tam olarak verin. Onların üzerine savaş farz kılındığı (yazıldığı) vakit, bir de bakarsın ki (ani bir olay vurgusu var. Müfacee harfi: iza) onlardan bir gurup, Allah’tan korkar gibi insanlardan korkar, belki de daha fazla. Dediler ki: Ey Rabbimiz, niçin bizim üzerimize savaş yazdın (farz kıldın)? Keşke bunu yakın bir zamana erteleseydin. De ki: Dünya metası (faydalanması, zevki) azdır. Ahiret takvalı olan için daha hayırlıdır (en hayırlıdır. Kalil’in mukabili olarak gelmiş). Bir zerre (kıl) kadar bile zulme uğramazsınız..

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذ۪ينَ ق۪يلَ لَهُمْ كُفُّٓوا اَيْدِيَكُمْ وَاَق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَۚ

Hemze istifham harfidir.  لَمۡ  muzariyi cezm ederek manasını olumsuz maziye çeviren harftir.  تَرَ  illet harfinin hazfiyle meczum muzari fiildir. Fail müstetir olup takdiri  أنت’dir.

تَرَ  fiili iki mef’ûle müteaddi olan fiillerdendir. Tekid ve masdar harfi  اَنَّ ’nin dahil olduğu sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi  اَنَّهُمْ ف۪ي كُلِّ وَادٍ يَه۪يمُونَ  , faide-i haber inkârî kelamdır. Masdar-ı müevvel, تَرَ  fiilinin iki mef’ûlü yerindedir.
Kur’ân'da geçen  أولم تر  ile ألم تر  arasındaki fark için, vav harfiyle gelen ta‘bîrin gözle görülen konularda olduğu, diğerinin ise aklî bir düşünceyle delîl çıkarmak konularında kullanıldığı söylenmiştir.
أولم تر ta‘bîrinin, hayâtta misâli çok görülen konularda kullanıldığı da söylenmiştir.
ألم تر ta‘bîrinin de, çok rastlanmayan konularda kullanıldığı söylenmiştir. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, c.2, s.329) 
اَلَمْ تَرَ  ifadesi zahiren istifhâm ise de muhatabı taaccübe sevk eden bir ifadedir. (Fahreddin er-Râzî)
Bu ifade Kur’ânın en azim cümlelerinden biridir. Pek çok kez tekrarlanmıştır. Bundan sonra da acayip, garip, akla-mantığa aykırı şeyler zikredilmiştir. (Muhammed Ebû Mûsâ, Ğâfir Sûresi Belâği Tefsîri, S. 343)

اَلَمْ تَرَ اِلَى الَّذ۪ينَ ق۪يلَ لَهُمْ كُفُّٓوا اَيْدِيَكُمْ وَاَق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَۚ

Müstenefe cümlesi olan ayet istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır. Muzari fiile dâhil olan  لَمْ, muzari fiili olumsuz maziye çevirmiştir.

Ayetteki istifham gerçek manada soru değil, takrir, taaccüb ve tevbih amaçlı haber cümlesi olduğu için mecaz-ı mürsel mürekkebtir. اَلَمْ تَرَ  ifadesi dikkat çeker. Bu olayın gözle görülür gibi açık olduğunu ifade eder. Ayrıca ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu için bu istifhamda, tecâhül-i ârif sanatı vardır. 

Bahse konu kişilerin ism-i mevsûlle ifade edilmeleri, bilinen kişiler olduğunu belirtmek yanında tahkir ifadesi ve konuya dikkat çekmek içindir.

Takrirde muhatabın bildiği bir şey soru şeklinde dile getirilir ve ondan bunu tasdik etmesi istenir. Bunda ikna edici, inandırıcı delil vardır. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

Mecrur mahaldeki has ism-i mevsûlün sılası  ق۪يلَ لَهُمْ كُفُّٓوا اَيْدِيَكُمْ  şeklinde müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Sıla cümlesinin mekulü’l-kavli, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır. Aynı üsluptaki  وَاَق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَاٰتُوا الزَّكٰوةَۚ  cümleleri  وَ ’la sılaya atfedilmiştir. Mevsûlde tevcih sanatı vardır.

الَّذ۪ينَ ق۪يلَ لَهُ  şeklinde meçhûl sıyganın kullanılması, Allahu Teâlâ’nın emriyle olduğunu zımnen bildirmek; bir de taaccübü gerektirecek şekilde, onların o sırada savaşmaya son derece istekli ve savaştan nehyedilmeye ihtiyaç duyulacak kadar heyecanlı ve hareketli olduklarını belirtmek içindir. (Ebüssuûd)

كُفُّٓوا اَيْدِيَكُمْ  ifadesi “savaşmayın” manasında kinayedir.  اَيْدِيَكُمْ  kelimesinde cüz-kül alakasıyla mecaz-ı mürsel vardır.

كُفُّٓوا اَيْدِيَكُمْ  ile  كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ  ifadeleri arasında tıbâk-ı îcab vardır.

الصَّلٰوةَ - الزَّكٰوةَۚ  kelimeleri arasında muvazene ve mürâât-ı nazîr sanatları vardır.

كُفُّٓوا اَيْدِيَكُمْ  [Şimdilik, el çekin] yani elinizi savaştan çekin. Müslümanlar Mekke’de bulundukları sürece kâfirlerle savaşmak konusunda izin verilmesini temenni ediyorlar idiyse de savaşmaktan men edilmişlerdi. Medine’de [üzerlerine savaş farz kılınınca] içlerinden bir grup, dinde bir kuşku duyduklarından ve dinden yüz çevirdiklerinden değil, canlarını riske atmaktan hoşlanmadıklarından ve ölümden korktuklarından dolayı korkaklık, çekingenlik gösterdi.  كَخَشْيَةِ اللّٰهِ  [Tıpkı Allah’tan korkar gibi.] Burada masdar mef‘ûlüne izâfe edilmiştir. (Keşşâf)

 فَلَمَّا كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ اِذَا فَر۪يقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللّٰهِ اَوْ اَشَدَّ خَشْيَةًۚ

İstînâfiyyedir. Ayet şart üslubunda haberî isnaddır. Muzâfun ileyh olan  كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقِتَالُ  şeklindeki şart cümlesi müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Cevap cümlesi olan …اِذَا فَر۪يقٌ مِنْهُمْ يَخْشَوْنَ, faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

اَشَدَّ’nin matuf olduğu  كَخَشْيَةِ اللّٰهِ, mahzuf mef’ûlu mutlaka müteallıktır. Bu; îcâz-ı hazif sanatıdır.

Aniden ortaya çıkan durumları ifade eden mufacee harfi  اِذَا ’nın dâhil olduğu isim cümlesinde mübtedanın tenkiri tahkir, müsnedin muzari fiil sıygasında gelmesi hükmü takviye, hudûs, teceddüt ve tecessüm ifade eder. 

خَشْيَةِ اللّٰهِ  izafeti muzâfın şanı içindir. Cümlede mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde lafza-i celâlin zikri tecrîd sanatıdır.

Cümledeki ikinci  خَشْيَةًۚ  temyizdir. Dolayısıyla cümlede ıtnâb sanatı vardır.

يَخْشَوْنَ النَّاسَ كَخَشْيَةِ اللّٰهِ  [Allah’tan korkar gibi insanlardan korkar.] mücmel-mürsel teşbihtir. (Sâbûnî) 

وَقَالُوا رَبَّنَا لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتَالَۚ

وَ  istînâfiyye veya atıftır. Müspet mazi fiil sıygasındaki cümlenin mekulü’l-kavli, nida üslubunda talebî inşâî isnaddır. Cümlede îcâz-ı hazif vardır. Nida harfi mahzuftur. Bu hazif mütekellimin münadaya yakın olma isteğine işarettir. Nidanın cevabı  لِمَ كَتَبْتَ عَلَيْنَا الْقِتَالَۚ  şeklinde istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır. İstifham üslubunda inşâî isnad olmasına rağmen dua manasında olduğu için mecaz-ı mürsel mürekkebtir.

لَوْلَٓا اَخَّرْتَنَٓا اِلٰٓى اَجَلٍ قَر۪يبٍۜ

Şibh-i kemal-i ittisâl nedeniyle fasılla gelen cümle beyanî istînaftır.  لَوْلَٓا  tahdid harfidir.  

[Keşke bunu yakın bir zamana erteleseydin.] ibaresi; ertelemenin iyi olmadığına işaret eder. Ertelediğimiz şeyleri gözden geçirip sebepleri üzerinde düşünmeliyiz. Genelde ertelenen şeyler, yapılmaz. Onun için önceliklerimizi iyi belirleyelim.

 لَوْلَٓا اَخَّرْتَنَٓا اِلٰٓى اَجَلٍ قَر۪يبٍۜ  [N’olurdu sanki, bizi yakın bir geleceğe kadar erteleseydin!] Bu, ateşkes süresinin uzatılmasını ve başka bir vakte kadar kendilerine mühlet verilmesini istemektir. [Beni bir süre daha geciktirsen de (alacağım mükâfatı tasdik ederek) tasaddukta bulunsam. (Münafikun Suresi,10)] ayet-i kerimesinde olduğu gibi. 

 قُلْ مَتَاعُ الدُّنْيَا قَل۪يلٌۚ وَالْاٰخِرَةُ خَيْرٌ لِمَنِ اتَّقٰى وَلَا تُظْلَمُونَ فَت۪يلاً

Cümle istînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Emir üslubunda talebî inşâî isnad olan cümlenin mekulü’l-kavli  مَتَاعُ الدُّنْيَا قَل۪يلٌۚ, sübut ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Aynı formdaki  وَالْاٰخِرَةُ خَيْرٌ, makabline tezat nedeniyle atfedilmiştir.

Mecrur mahaldeki müşterek ism-i mevsûl  مَنِ ’in sılası  اتَّقٰى  cümlesidir.

خَيْرٌ ,وَلَا تُظْلَمُونَ ’a matuftur. Atıf sebebi tezayüftür.

فَت۪يلًا ’deki tenvin kıllet ifade eder. “Hiçbir” manasındadır. Olumsuz siyakta nekre umuma işaret eder.

مَتَاعُ الدُّنْيَا قَل۪يلٌۚ  cümlesiyle  وَالْاٰخِرَةُ خَيْرٌ  cümlesi arasında mukabele sanatı vardır.

الدُّنْيَا - الْاٰخِرَةُ  ve  عَلَيْهِمُ - لَهُمْ  kelimeleri arasında tıbâk-ı îcab  خَيْرٌ - تُظْلَمُونَ  kelimeleri arasında tıbâk-ı hafî sanatı vardır.

كُتِبَ - كَتَبْتَ , ق۪يلَ - قَالُوا - قُلْ , خَشْيَةًۚ - يَخْشَوْنَ  kelime grupları arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

فَت۪يلًا: Hurma çekirdeğinin ortasındaki yarıkta buluna ince iplik gibi çizgi demek olup azlık ve önemsizlikte mesel olarak kullanılır ki Türkçemizde “kıl kadar” diye ifade edilir. (Elmalılı Hamdi Yazır)

Ayetin münafıklar hakkında olduğunu söylemek daha münasiptir. Çünkü Allah Teâlâ bu ayetten sonra “Eğer onlara bir iyilik dokunursa: ‘Bu, Allah katındandır.’ derler. Şayet onlara bir fenalık dokunursa ‘Bu, senin yüzündendir.’ derler.” (Nisa Suresi, 78) buyurmuştur. Bunun, münafıkların sözlerinden olduğunda hiçbir şüphe yoktur. (Fahreddin er-Râzî)

Teşrî’de namaz, zekat ve cihad sıralamasının hikmeti: Ayet, namaz ve zekâtın, cihadın farz kılınışından daha önce farz kılındığına delalet etmektedir ki akla uygun gelen sıra da budur. Çünkü namaz, Allah’ın emrini tazim etmekten; zekat ise Allah’ın halkına, insanlara karşı duyulan şefkatten ibarettir. Şüphe yok ki namaz ile zekat, cihaddan önce gelmektedirler. (Fahreddin er-Râzî)

Bu kelam, önce savaşa ihtiras derecesinde istekli iken bir süre sonra savaştan kaçınanları yadırgama amacına yöneliktir. Nitekim ayetteki  كُفُّٓوا اَيْدِيَكُمْ  ifadesi  onların önceleri neredeyse bilfiil savaşa girmek üzere olduklarını bildirir. Zira “el çekmek” ifadesi, onların düşmana el uzatma durumunda olduklarını belirtir. (Ebüssuûd)

Savaş korkusu, Müslümanların yalnız bir kısmında olduğu halde yadırgamanın hepsine tevcihi, bu davranışın onlardan hiçbirine yakışmadığını vurgulamak içindir. (Ebüssuûd)

وَلَا تُظْلَمُونَ فَت۪يلًا  cümlesi kelamın seyrinden anlaşılan mukadder bir cümleye atıftır. Yani ahirette mükâfatlarınız verilecek ve amellerinizin ve ezcümle savaş mesailerinizin mükâfatlarından en ufak bir şey eksiltilmeyecektir. O halde savaştan kaçınmayın.  (Ebüssuûd)